Ι. ΓΕΝΙΚΑ
Ο Συμμετοχικός Προϋπολογισμός (ΣΠ εφεξής) έχει εφαρμοστεί με επιτυχία σε πολλές χώρες του κόσμου. Στη Σκανδιναβία π.χ. οι ΣΠ εντάσσονται στο πλαίσιο της τάσης εκσυγχρονισμού των Περιφερειών και των Δήμων, ενώ στην Αγγλία χρηματοδοτούνται πλέον επίσημα από τη Βρετανική κυβέρνηση.
Το εκπληκτικό είναι ότι η ιδέα της λαϊκής συμμετοχής στη διαχείριση του ΣΠ, αναπτύσσεται με ταχείς ρυθμούς στην Ευρώπη, με τη ραγδαία εξάπλωση νέων εμπειριών κάθε χρόνο, που αγγίζουν συνολικά τις 1000 σε όλο τον κόσμο.
Ο ΣΠ, αποτελεί αντικείμενο πειραμάτων σε περισσότερες από 80 πόλεις στην Ευρώπη και είναι μια από τις πιθανές απαντήσεις στην αυξανόμενη αίσθηση πολιτικής δυσαρέσκειας που έπληξε τις δυτικές δημοκρατίες τα τελευταία χρόνια που κύριο σύμπτωμά της είναι η αυξανόμενη αποξένωση μεταξύ πολιτικών και πολιτών. Το γεγονός αυτό εκφράζεται στο πρωτοφανές ποσοστό αποχής από την εκλογική διαδικασία το οποίο φτάνει περίπου στο 50% (!). Και αυτό αποκτά ιδιαίτερη βαρύτητα για την Τοπική Αυτοδιοίκηση, η οποία είναι η «εγγύτερη μορφή εξουσίας στον πολίτη», σύμφωνα με τον Χάρτη Αυτοδιοίκησης της Ε.Ε.
ΙΙ. ΤΙ ΕΙΝΑΙ Ο ΣΠ
Ο ορισμός του ΣΠ δεν είναι εύκολο να διατυπωθεί, καθώς οι διάφορες κατηγορίες πειραμάτων καθιστούν περισσότερο περίπλοκη την πιο γνωστή πηγή έμπνευσής του: την εμπειρία της βραζιλιάνικης πόλης του Πόρτο Αλέγκρε, που το 1989 βελτίωσε και επέκτεινε σε μητροπολιτική κλίμακα ορισμένες «απόπειρες» τοπικής συμμετοχής στην διαδικασία κατάρτισης μέρους του συνολικού Προϋπολογισμού της πόλης. Και από το Πόρτο Αλέγκρε διαδόθηκε σε όλο τον κόσμο.
Ο ΣΠ είναι μια διαδικασία δημοκρατικής διαβούλευσης και λήψης αποφάσεων. Το μοντέλο αυτό βασίζεται στη δημιουργία σχεδίων τοπικής ανάπτυξης και ενδυνάμωσης, στο πλαίσιο των γενικών πολιτικών αστικής ανάπλασης της τοπικής αυτοδιοίκησης. Μέσα από συναντήσεις με τους πολίτες σε επίπεδο γειτονιάς ή τοπικής ενότητας, η Δημοτική Αρχή ιεραρχεί τις προτεραιότητές της, προσφέροντας έτσι στους δημότες τη δυνατότητα να συμμετέχουν στη διαδικασία λήψης αποφάσεων.
Στη βάση τους, οι ΣΠ απευθύνουν τις αποφάσεις για τον προϋπολογισμό στους πολίτες που δέχονται την επίδρασή του, δημιουργώντας δημόσια πεδία όπου οι πολίτες μπορούν να συζητούν και να ιεραρχούν όλες τις προτεραιότητες της πόλης τους, ή να επιλέγουν κάποιες νέες επενδύσεις που επιδρούν σε ένα μικρό ποσοστό του δημοτικού προϋπολογισμού.
Στην πραγματικότητα, η πρωταρχική σημασία του ΣΠ είναι ότι «τροφοδοτεί» τον δημόσιο διάλογο και τις διαδικασίες διαβούλευσης μεταξύ πολιτών και δημοτικής αρχής, παρακινώντας τους να ανταλλάξουν απόψεις μέσω ανοιχτών συνελεύσεων των δημοτών και να επιλέξουν έργα και υπηρεσίες, που μπορεί να διαφέρουν από τις αρχικές.
ΙΙΙ. ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΣΠ
Οι ΣΠ έχουν συνήθως ορισμένα κοινά χαρακτηριστικά: μέσα από έναν ετήσιο προκαθορισμένο κύκλο συζητήσεων, τα μέλη της κοινότητας εντοπίζουν τις προτεραιότητες των δαπανών και εκλέγουν αντιπροσώπους για τον προϋπολογισμό τους, για να εκπροσωπήσουν τις γειτονιές τους. Έπειτα, οι αντιπρόσωποι για τον προϋπολογισμό μετατρέπουν τις κοινοτικές προτεραιότητες σε συγκεκριμένες προτάσεις σχεδίων, οι υπηρεσίες του Δήμου διευκολύνουν και παρέχουν τεχνική βοήθεια (εκτιμώντας την εφικτότητα και τον ρεαλισμό των προτεινόμενων σχεδίων), τα μέλη της κοινότητας ψηφίζουν ποια σχέδια θα χρηματοδοτηθούν και η δημόσια αρχή τυπικά εγκρίνει και εκτελεί τα σχέδια.
Στο ευρωπαϊκό πλαίσιο, τα πρώτα παραδείγματα στις αρχές του 21ου αιώνα έδειξαν την ανάγκη επέκτασης του ΣΠ, σε δράσεις που αφορούν περιφερειακούς ή θεματικούς προϋπολογισμούς (όπως προϋπολογισμούς για σχολεία ή κατοικίες). Τους συγχώνευσαν επίσης με άλλες συμμετοχικές διαδικασίες που έχουν να κάνουν με τον στρατηγικό και μεσοπρόθεσμο σχεδιασμό των πόλεων, ή με προϋπολογισμούς συνεταιρισμών, συλλόγων και μη κερδοσκοπικών οργανώσεων.
IV. ΣΤΑΔΙΑ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ
Τα στάδια εφαρμογής του ΣΠ, όπως εφαρμόσθηκε πριν 2 έτη στον Δήμο της Κηφισιάς, συμπεριελάμβανε τα εξής στάδια:
1ο ΣΤΑΔΙΟ
ΣΥΝΟΙΚΙΑΚΕΣ ΣΥΝΕΛΕΥΣΕΙΣ
Συμμετοχή πολιτών 〰️ Ενημέρωση & συζήτηση 〰️ Εκλογή αντιπροσώπων συνοικιών
2Ο ΣΤΑΔΙΟ
ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΣΟΙΝ. ΣΥΝΕΛΕΥΣΕΙΣ
Ιεράρχηση αναγκών & προτάσεις 〰️ Ψηφοφορία επί των προτάσεων των αντιπροσώπων
3ο ΣΤΑΔΙΟ
ΜΕΛΕΤΗ ΠΡΟΤΑΣΕΩΝ & ΚΑΘΟΡΙΣΜΟΣ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΩΝ
Επικύρωση προτάσεων πολιτών από το Δ.Σ.
4Ο ΣΤΑΔΙΟ
ΥΛΟΠΟΙΗΣΗΣ ΠΡΟΤΑΣΕΩΝ
Μέσα από συμμετοχικές διαδικασίες (λειτουργία Συνοικιακών Συμβουλίων) οι πολίτες αλλάζουν ιδιότητα, και από δέκτες γίνονται πομποί και πρωταγωνιστές των αποφάσεων στην πόλη τους. Και φυσικά, όταν αλλάζουν οι πολίτες, αλλάζει η πόλη και η Τοπική Αυτοδιοίκηση.
V. ΚΡΙΣΙΜΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ
Οποιοσδήποτε παρατηρεί τους ΣΠ στην Ευρώπη βρίσκεται αντιμέτωπος με μια περίπλοκη εικόνα, που παρουσιάζει σημαντικές διαφορές μεταξύ των πολιτικών πλαισίων και των συμμετοχικών προτύπων.
Μπορούμε όμως να μιλήσουμε για ένα μόνο φαινόμενο ή μήπως οι διάφοροι συμμετοχικοί προϋπολογισμοί, παρά την κοινή ονομασία τους, αντανακλούν διαφορετικές διαδικασίες;
Πρόκειται για μια διαδικασία που μπορεί να μεταμορφώσει τις πολιτικές και διοικητικές πρακτικές ή μήπως τα αποτελέσματά της είναι περιθωριακά;
Μπορεί να φέρει εκδημοκρατισμό της δημόσιας διοίκησης, οικονομική δημοκρατία και περισσότερη κοινωνική δικαιοσύνη;
Αποτελεί εναλλακτική τάση στο κυρίαρχο ρεύμα του νεοφιλελευθερισμού ή αντιθέτως είναι απλώς μια αντισταθμιστική διάσταση της αυξανόμενης νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης;
Σε αυτά τα κρίσιμα ερωτήματα, δεν μπορούν να υπάρξουν μονομερείς απαντήσεις. Τα πανεπιστήμια μοιάζουν να έχουν ανακαλύψει τους ΣΠ μονάχα τον τελευταίο χρόνο και οι τοπικές αρχές προτίμησαν να επικεντρώσουν την ενέργειά τους σε «πειράματα» παρά στη χρηματοδότηση ερευνών, που θα μπορούσαν να ελέγξουν ή να αναλύσουν τα αποτελέσματα. Τα οφέλη μπορούν να εκτιμηθούν μόνο σε μια μακροπρόθεσμη προοπτική.
Ο «κύβος» (της συμμετοχικής δημοκρατίας) «ερίφθη»!
(ΑΚΟΛΟΥΘΕΙ ΜΕΡΟΣ Β΄)
Στέφανος Κατής
Οικονομολόγος
Σύμβουλος Τοπικής Ανάπτυξης και Προγραμματισμού
